Soomaaliya ma isku dheelatiri kartaa danaha Turkiga iyo Masar?

Labadan dal ayaa dano istaraatiijiyadeed kawada leh Soomaaliya xilli ay xiisad kala dhaxeyso Itoobiya.

ANKARA, Turkey - Turkiga waxa uu muddo dheer taageerayey xasilloonida, horumarka iyo nabadda Soomaaliya, waxaana uu hadda saameyn ku leeyahay amniga, dhaqaalaha iyo qaab-dhismeedka dawladda Soomaaliyeed.

Hannaanka Ankara ee dadaallada nabadeed ee Soomaaliya waa mid salka ku haya ixtiraamka madax-bannaanida Soomaaliya, faragelin la’aanta arrimaheeda gudaha, u xaglinta iskaashiga caalamiga ah iyo kor u qaadista awoodda Soomaaliya ay ku gaari karto go’aanno iyada u gaar ah.

Turkiga wuxuu si joogto ah u xoojinayaa muhiimadda ay leedahay dhammaan jileyaasha gobolka iyo kuwa caalamiga ah inay si wadajir ah uga shaqeeyaan xaqiijinta nabadda iyo xasilloonida Soomaaliya.

Soomaaliya waa wadan uu Turkiga la leeyahay xiriir istaraatijiyadeed qoto dheer oo ku yaala Bariga Afrika. Dhanka kale, Masar waa mid ka mid ah dalalka iskaashiga dhaqaale uu Turkiga kala leeyahay qaaradda.

Si kastaba ha ahaatee, hawl-wadeennada gobolka ayaa mararka qaarkood muujiya inay ka walaacsan yihiin xallinta arrimaha la isku hayo ee la xiriirka qaybsiga biyaha webiga Niil iyo muranka biyo-xireenka u dhexeeya Itoobiya iyo Masar iyada oo loo marayo Soomaaliya.

Kadib markii Ra'iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed uu ku dhawaaqay buuxinta wejiga xiga ee Biyo xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), warqad uu u diray Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa muujisay in wada-xaajoodyadii labada dal uu gebi ahaanba burburay.

Xaaladdan ayaa si dadban u muujineysa xiisadda sii xumaaneysa ee labada dal waxayna sare u qaadeysaa cabsida laga qabo in ay labada dal adeegsan karaa dagaal wakiileed.

Joogitaanka Masar ee Soomaaliya waxay u badan tahay inay saameyn ku yeelan doonto xisaabinta amniga iyo siyaasadda Itoobiya. Maadaama uu yahay dal xuduud dhan 1,650-km (1,025-mile) la wadaaga Soomaaliya, Itoobiya waxay si dhow ula socotaa isbeddellada ka socda Soomaaliya.

Iskaashiga sii kordhaya ee Masar ay la leedahay Soomaaliya ayaa aad loogu arkaa in ay khatar ku tahay Itoobiya, maadaama laga yaabo in ay wiiqdo danaha istiraatijiyadeed ee Itoobiya ee Badda Cas iyo Gacanka Bab el-Mandeb.

Xiisadda sii kordheysa ee GERD iyo Istaraatiijiyada suurtagalka ah ee Masar ee ka dhanka ah Itoobiya iyada oo loo marayo Soomaaliya ayaa sare u qaadaysa khatarta xasilloonida Bariga Afrika. Sidaas darteed, Itoobiya waxaa laga yaabaa inay qaado tillaabooyin ay kaga hortagayso joogitaanka Masar ee Soomaaliya.

Taas bedelkeeda, marka laga eego dhinaca ka soo horjeeda, xaaladdu waxay sidoo kale khataro kala duwan ku tahay Masar. Badda Cas, iyo sidaas darteed kanaalka Suweys iyo Bab el-Mandeb Strait, ayaa muhiimad gaar ah u leh Masar.

Intaa waxaa dheer, wabiga Niil ayaa muhiimad kale u leh amniga dhaqaalaha Masar. Haddaba, saamaynta juqraafiyeedka Itoobiya ee sii kordhaysa ee badda cas ayaa loo arkaa inay Masar khatar ku tahay.

Suurtagalnimada iska-hor-imaadka oo ay sabab u tahay xiisadaha sii kordhaya ee Bariga Afrika waxay fursad u siin kartaa al-Shabaab inay ballaariso awooddeeda.

Haddii aan ka gudubno khilaafkan laba geesoodka ah, haddii Masar ay ciidamadeeda nabad ilaalinta u soo direyso Soomaaliya ay si dhab ah u taageerto xasilloonida Soomaaliya, waxaa la dhihi karaa inaysan walaac ku noqon doonin Turkiga.

Si kastaba ha ahaatee, haddii Masar ay Soomaaliya u isticmaasho awood ka dhan ah Itoobiya oo ay u shaqeyso si ku saleysan danaheeda juqraafiga ah, gaar ahaan iyada oo adeegsanaysa istaraatiijiyad ka dhan ah Itoobiya, tani waxay soo bandhigaysaa xaalad kale.

Intaa waxaa dheer, xasillooni-darro kasta oo Soomaaliya ka dhacda oo ka dhalatay halgankii Masar iyo Itoobiya u dhexeeya waa xaalad Türkiye uusan door bidi doonin.

Sidaa darteed, Turkigu waa in uu raacaa siyaasado yareynaya xiisadaha sii kordhaya ee aagga iyo in la ilaaliyo xiriirka dheellitiran ee dhammaan dhinacyada si loo ilaaliyo xasilloonida gobolka iyo ujeedooyinka istaraatiijiyadeed ee Turkiga ee Geeska Afrika.

Ugu dambeyntii, halkii laga cabsan lahaa, waxaa la filayaa in Turkiga, oo leh dhaqankeeda qoto-dheer ee dawladeed, ay sii wadi doonto inay qabato diblomaasiyad miyir leh oo firfircoon oo taageerta xasilloonida geeddi-socodkan.

GAROWE ONLINE