Soomaaliya Halis bay Ku Jirta: Doorashada 2026 Oo Keeni Karta Khilaaf dhanka Sharciyada ah

MUDDO 25 SANO AH, isbeddellada siyaasadeed ee Soomaaliya ma ahayn kuwo ku dhacday si kedis ah. Waxaa lagu taageeray dadaal caalami ah, cadaadis, iyo dhexdhexaadin lagu ilaalinayo heshiisyada siyaasadeed ee jilicsan. Laakiin maanta, Soomaaliya waxay ku jirtaa meel halis ah oo isbeddel siyaasadeed. Raacitaanka awoodda ee Dowladda Federaalka, oo lagu soo bandhigay luuqadda dib-u-habaynta dimuqraadiyadda, ayaa khatar ku ah sharafta dowladda iyo guulihii siyaasadeed iyo maalgelintii caalamiga ahayd ee la sameeyay.

Doorasho toos ah (universal suffrage) waa riyo ay wadaagaan dhammaan Soomaalida. Laakiin khilaafaadka siyaasadeed ee qoto dheer, caqabadaha amni ee joogtada ah, dhamaadka dhaw ee muddo xileedka dowladda, iyo xadidaadda dhaqaale ayaa ka dhigaya in fulinta doorasho toos ah waqtigeeda ku habboon ay noqoto mid aan macquul ahayn.

Raacitaanka doorasho toos ah iyada oo aan la helin oggolaansho siyaasadeed, diyaar garow hay’adeed, ama dammaanad amni oo ugu yaraan jira, ma xoojinayso dimuqraadiyadda ama madax-bannaanida dalka; waxay awoodda u ururisaa hogaamiyeyaasha xilka haya waxayna kordhisaa khatarta kala fogaanshaha iyo maamulyo isku dhafan.

Dowladdu waxay si kali ah u bedeshay dastuurka, oo ah saldhigga heshiisyada siyaasadeed, isla markaana waxay soo saartay sharciyo u adeegaya danaha ay leedahay ee nidaamyada doorashada, xisbiyada siyaasadda, iyo Guddiga Doorashooyinka iyo Xuduudaha. Sidoo kale, dowladda ayaa magacaawday 18 guddoomiyayaal, dhammaantoodna taageersan Xisbiga Cadaaladda iyo Iskaashiga (JSP).

Dhanka kale, Somaliland waxay ku dhawaaqday gooni isutaag 1991, waxayna raadineysay aqoonsi muddo soddon sano iyo bar ah. Inta badan mucaaradka qaran ee Soomaaliya, iyo hoggaamiyeyaasha Dowlad-goboleedyada Puntland iyo Jubbaland, waxay diideen habka dowladda waxayna sameeyeen Golaha Mustaqbalka Soomaaliya. Kooxahan ayaa qorsheynaya qabanqaabada shir siyaasadeed oo dalka ka dhaca, taasoo muujinaysa ujeeddadooda ah inay raacaan hannaan siyaasadeed oo kala duwan haddii dowladda aan la dhegeysan.

Dowladda Federaalka Soomaaliya ma xakameyso dalka si buuxda. Al-Shabaab ayaa gacanta ku haya deegaano iyo degmooyin qaar, waxayna awood u leedahay in ay fuliso howlgallo ka baxsan meelaha ay si toos ah u maamusho. Dhawaan, kooxdan ayaa weerartay xabsi ku dhow Villa Soomaaliya, taasoo muujineysa jawiga amni ee jilicsan ee doorasho kasta lagu qaban lahaa.

Iyada oo khilaafka siyaasadeed uu aad u weyn yahay oo waqtiga u harsan muddo xileedka hadda uu kooban yahay, beesha caalamka waa in ay faragelin firfircoon ku sameysaa taageerida isbeddelka siyaasadeed ee lixaad ee Soomaaliya 2026. Habka ugu macquulsan ee lagu xaqiijin karo isbeddel ammaan ah waa in la hirgeliyo doorasho dadban oo la hagaajiyay. Fasalka siyaasadeed ee Soomaaliya wuxuu muddo dheer khibrad ugu leeyahay doorashooyin dadban, iyadoo habkan la isticmaalay shan jeer 25-kii sano ee la soo dhaafay.

Si kastaba ha ahaatee, xitaa iyadoo la helayo heshiis siyaasadeed, doorashada dadban ee la hagaajiyay 2026 waa in ay buuxisaa shuruudaha waqtiga, macquulnimada, tartanka, iyo ka-qaybgalka dhammaan kooxaha bulshada.

Muddo xileedka hadda wuxuu dhacayaa 15 May 2026, waxaana horay uga socda dood ku saabsan kordhinta muddo xileedka si kaligii ah. Arrintan waa in la xakameeyaa. Haddii heshiis siyaasadeed la gaaro waqtigeeda, kordhin farsamo ayaa suurtogal noqon karta, laakiin waa in ay dhacdaa kaliya marka habraaca doorashada 2026 si firfircoon u socdo. Habka looga hortago khilaafkan soo noqnoqda waa in la dejiyo waqti kama dambays ah oo rasmi ah oo doorashooyinka.

Habka doorasho dadban oo la hagaajiyay waa in uu noqdaa mid fudud oo la fahmi karo, iyadoo kooxaha siyaasadeed ku heshiin karaan tirada goobjoogayaasha ee kursi kasta dooranaya. Odayaasha dhaqanka ee la aqoonsan yahay ayaa dooran doona goobjoogayaasha. Goobjoogayaasha ka socda deegaano isku dhow ayaa iska kaashanaya doorashada musharixiinta kursigaas. Habkani ma ahan mid ku habboon riyada, balse waa la hirgelin karaa xaaladaha hadda jira.

Doorashadan waa in ay noqotaa mid tartan dhab ah oo ka qaybgal leh dhammaan bulshada. Doorashadii hore, siyaasiyiinta ayaa ku xadgudbay nidaamka iyagoo adeegsanayay hab la yiraahdo “Malxiis,” halkaas oo musharax lagu soo bandhigo si tartan muuqda u eg, balse aan loo oggolayn inuu guuleysto. Doorashada soo socota waa in tartanku noqdaa mid macno leh oo dhab ah.

Ka-qaybgalka haweenka, oo la filayo inuu noqdo 30% baarlamaanka, waa in si cad loo xaqiijiyaa. Sidoo kale, kuraasta Somaliland ayaa si madax-bannaan loo maamuli jiray, waxaana loo baahan yahay hab heshiis lagu gaaray oo daahfuran oo lagu kala saaro.

Musuqmaasuq ballaaran ayaa muddo dheer ku jiray nidaamyada doorashada, taasoo dhaawacday daahfurnaanta habraacyada. Si loo xakameeyo musuqmaasuqa 2026, waxaa habboon in la kordhiyo tirada goobjoogayaasha kursi kasta, iyadoo la isku darayo deegaano dhowr ah, si fursadaha lagu iibsado codka loo yareeyo.

Beesha caalamka ayaa hore u cadaadis ku saartay siyaasiyiinta Soomaaliyeed in ay gaaraan heshiis, iyadoo ku adkeysay “inaan la kordhin muddo xileedka ama doorashooyin kaligii ah” iyo “inaan la samayn mashruucyo siyaasadeed oo parallel ah oo mucaaradku wado.” Habkan, oo ay taageerto saameynta beesha caalamka weli heysato, waa mid wax ku ool ah. Fasalka siyaasadeed ee Soomaaliya waa in mar kale lagu riixaa wadahadal dhab ah, qaabaysan, halkii laga raaci lahaa ficillo kaligii ah.

Soomaalidu waxay marar badan muujisay rabitaankooda dimuqraadiyadda. Waxa ka hor istaagaya ma aha rabitaanka shacabka, balse waa kala qaybsanaanta hogaamiyeyaasha iyo isticmaalka dib-u-habaynta si siyaasadeed u adeegto. Waqigan muhiimka ah, beesha caalamka ma qaadan karto nasasho; waa in ay ka qeybqaadataa si firfircoon oo mabaadi’ ku dhisan si looga hortago burburka sharafta, ilaalinta guulihii 25-kii sano ee la soo dhaafay, iyo difaaca maalgelinta nabadda iyo dhisidda dowladnimo ee Soomaaliya.

Qore: Afyare Cabdi Cilmi