Deeq-bixiyayaasha oo ka niyad-jabaan guul-darrada dowladda Soomaaliya ee dagaalka Al-Shabaab

MUQDISHO, Soomaaliya – Kadib markii malaayiin doolar oo taageero caalami ah lagu bixiyay, ciidanka Soomaaliya ayaa wali ku liita dagaalka kooxda Al-Shabaab ee xiriirka la leh Al-Qaacida, taasoo keentay in deeq-bixiyayaashu ay ka niyad-jabaan guul-darrada.

Al-Shabaab ayaa 7-da Luulyo dib u qabsatay magaalada Moqokori, iyadoo adeegsanaysa boqolaal dagaalyahan iyo gaari waxyaabaha qarxa laga soo buuxiyay oo loo adeegsaday weerar ismiidaamin ah, taasoo qayb ka ah guulaha ay sanadkan ka gaareen dowlada.

Qabsashada Moqokori waxay siisay Al-Shabaab meel istaraatijiyad ah oo ay ku weerari karaan gobolka Hiiraan, sidoo kalena waxay ahayd guul astaan u ah in laga adkaaday militia beeleed maxalli ah oo ahaa xoogga ugu wanaagsan ee dowladda la dagaallama Al-Shabaab, sida uu sheegay Omar Mahmood oo ka tirsan International Crisis Group.

Dowladda Soomaaliya ayaa muddo dheer la dagaallamaysay kooxdan, balse hadda waxa horyaalla xaalad cakiran oo ay ka mid yihiin taageerada caalamiga ah oo sii yaraanaysa, ciidan niyad jabsan iyo khilaafaad siyaasadeed.

Sanadihii 2022-23, dowladda ayaa ku tiirsanayd militiyada deegaanka ee loo yaqaan “Macwiisley” oo kaalmo weyn ka geystay qaadashada in ka badan 200 magaalo iyo tuulo oo Al-Shabaab ka tirsan. Laakiin sanadkan Al-Shabaab ayaa ku soo laabtay qiyaastii 90% dhulkii ay waayeen, sida uu sheegay Rashid Abdi oo ka tirsan Sahan Research.

Magaalooyin lagu tilmaamay tusaalooyin lagu xasilloonaan lahaa, sida Masaajid Cali Gaduud iyo Adan Yabal, ayaa burburay, sidoo kale saddex buundo oo muhiim u ah silsiladda sahayda ciidamada ayaa la burburiyay.

“Inta u dhexeysa waqooyiga-galbeed ilaa koonfur-galbeed ee Muqdisho ayaa hadda inta badan gacanta ku haysa Al-Shabaab,” ayuu yiri Abdi.

Guusha Macwiisley ayaa burburtay sababo la xiriira “in dowladda Xasan Sheekh Maxamuud ay aad ugu liidato la shaqeynta beelaha, iyadoo qaar la awood siiyay qaarna lagu takooray siyaasadda, halkii loo eegi lahaa baahida milatari,” ayuu intaa ku daray.

Ciidanka Soomaaliya ayaa ku liita inay xakameeyaan Al-Shabaab, iyadoo cutubka Danab oo Mareykanku tababaray uu fiican yahay dilka dagaalyahannada balse aan awood u lahayn haynta dhulka, sidoo kalena uu wajahayo khasaare niyad-jab leh, sida uu sheegay Rashid Abdi.

“Waxaan aragnaa ciidan aan kaliya shaqeynayn balse rajo lumay,” ayuu yiri.

Dhibaatada ayaa ka dhalatay siyaasadda Soomaaliya oo ah mid murugsan oo ay beeluhu isku khilaafsan yihiin, iyadoo aysan jirin heshiis qaran oo dhab ah.

Dowladda ayaa ballan qaaday inay dib u bilaabi doonto olole milatari, balse diiradda Madaxweynaha Xasan Sheekh Maxamuud waxay u muuqataa mid ku aaddan doorashada qof iyo codkii ugu horreeyay ee Soomaaliya sanadkan xiga.

“Doorashadu ma dhici doonto,” sidaas waxaa yiri diblomaasi reer galbeed ah oo magaciisa qariyay. Xitaa Muqdisho oo amniga ugu xooggan, waxaa laga yaabaa in goob kasta oo codbixin la dhigto lagu weeraro.

Madaxweynaha hore, Sheekh Shariif Axmed, ayaa sheegay in mudnaanta la siiyay arrimaha siyaasadda ee aan amniga kaalmayn, taasoo keentay in ciidanka aan la xoojinin.

Al-Shabaab ma aysan weerarin Muqdisho si buuxda, laakiin waxay marar badan muujisay awooddeeda, iyadoo garoonka diyaaradaha iyo waddooyinka ay ku badan yihiin weerarada yaryar.

Kooxdu sidoo kale waxay gacanta ku haysaa dhaqaalaha dalka, iyadoo canshuur dhaafsi badan ku soo rogtay ganacsiga dalka, waxaana ay tahay mid ka mid ah kooxaha ugu taajirsan Afrika.

Dhinaca kale, deeq-bixiyayaasha sida Midowga Yurub iyo Mareykanka oo ku bixiyay in ka badan 7 bilyan doolar amniga Soomaaliya tan iyo 2007 ayaa niyad jabsan.

Hawlgalkii Midowga Afrika ee hore ayaa dhammaaday bishii Diseembar, waxaana isla markiiba lagu bedelay hawlgal cusub oo la yiraahdo AUSSOM, maadaama ciidanka Soomaaliya aysan weli diyaar u ahayn inay ka hortagaan kooxda.

“Waxaa jira daal weyn oo deeq-bixiyayaasha ah. Dadku waxay isweydiinayaan: ‘Maxaan ka helnay 10-kii sano ee la soo dhaafay?’” ayuu yiri diblomaasiga.

Madaxweynaha Soomaaliya ayaa heshiisyo la galay dalal cusub sida Imaaraadka Carabta, Qatar, iyo Masar, halka Turkiga uu ku sugan yahay Muqdisho iyadoo ay la socdaan ilaa 500 oo askari oo taageero ka hela diyaaradaha drone-ka.

Laakiin dalalkan cusub waxay u muuqdaan inay daneynayaan kaliya ilaalinta maalgashiyada ay leeyihiin, sida qorshaha lagu dhisayo garoon hawada sare, halkii ay hoggaamin lahaayeen dagaalka Al-Shabaab.

“Waxaan wajahnaa xaalad aad u xun,” ayuu yiri Rashid Abdi.