Turkiga oo ka bilaabay Soomaaliya dhismaha xarun dayax-gacmeed iyo gantaallo laga rido 

MUQDISHO — Turkiga ayaa bilaabay dhismaha xarun lagu rido dayax-gacmeedyo iyo gantaallo oo ku taalla xeebta Badweynta Hindiya ee Soomaaliya, mashruuc ay mas’uuliyiinta Ankara sheegeen inuu xoojinayo himilooyinka hawada sare ee Turkiga, halka falanqeeyayaashu ay tilmaamayaan inuu durba soo jiitay indhaha quwadaha waaweyn ee caalamka.

Xarunta hawada sare, oo uu taageerayo guddoomiyaha Baykar Selçuk Bayraktar, ayaa lagu horumarinayaa maamul dowladeed oo Turki ah, iyadoo laga dhisayo dhul xeebeed cabbirkiisu yahay ku dhowaad 30 x 30 kiiloomitir. Mas’uuliyiin Turki ah ayaa sheegay in xaruntu noqon doonto madalkii ugu horreeyay ee Turkigu ka sameeyo duullimaadyo wareegga dhulka ah (orbital launches), isla markaana ay xoojin doonto awoodda dalka ee hawlgallo bannaan-bannaan (space missions) oo madax-bannaan.

Bayraktar ayaa mashruuca ku dhawaaqay shirkii Take Off İstanbul 2025, isagoo ku tilmaamay xeebta Soomaaliya “goob istiraatiiji ah” oo leh marin badeed furan, taas oo muhiim u ah badbaadada ridista iyo soo-celinta qalabka. Wuxuu sheegay in meelaha adduunka ee buuxiya shuruudaha juqraafiyeed iyo kuwa xeebeed ee duullimaadyada buuxa ay aad u yar yihiin.

Xarunta ayaa la filayaa in ay adeegsadaan shirkado Turki ah oo ka tirsan difaaca iyo hawada sare, sida Roketsan iyo Baykar, iyadoo injineerro Turki ah ay kormeerayaan wejiyada hore ee dhismaha iyo qorsheynta farsamo.

Mid ka mid ah qodobbada muhiimka ah ee mashruuca ayaa ah u-dhowaanshaha Soomaaliya ee dhulbaraha (equator). Goobaha ridista ee ku dhow dhulbaraha waxay ka faa’iideystaan wareegga dhulka, taas oo yaraysa shidaalka loo baahan yahay isla markaana kordhisa culayska dayax-gacmeedka, faa’iido ay muddo dheer raadinayeen dowladaha awoodda hawada sare leh.

Falanqeeyayaal ayaa sheegaya in xaruntan ay Soomaaliya gelin doonto khariidadda caalamiga ah ee hawada sare markii ugu horreysay, isla markaana ay Turkiga siin doonto meel ridis oo naadir ah oo ku taalla marin isku xira Badda Cas iyo Badweynta Hindiya, goob ay ku soo badanayso tartanka istiraatiijiga ah.

Mashruuca ayaa sidoo kale soo jiitay dan caalami ah. Warbixin ay baahisay Intelligence Online oo fadhigeedu yahay Faransiiska ayaa sheegtay in dayax-gacmeedyo indha-indheyn ah oo ay leeyihiin Mareykanka, Faransiiska iyo Shiinaha ay marar badan sawirro ka qaadeen goobo la rumeysan yahay inay la jaanqaadayaan aagga la qorsheeyay. Khubaradu waxay sheegeen in kormeerka joogtada ahi muujinayo in quwadaha waaweyn ay ka feejigan yihiin suurtagalnimada adeegsiga milatari ama mid laba-ujeeddo ah.

Bayraktar ayaa mashruuca Soomaaliya ku xidhay dadaallo ballaaran oo Turkigu ku ballaarinayo awoodihiisa hawada sare iyo kuwa hagidda (navigation). Iyadoo loo marayo shirkadda Fergani, Turkiga ayaa horumarinaya gaadiid ridis oo cusub oo gelin kara dayax-gacmeedyo wareegga hoose ee dhulka, isla markaana dhisaya shabakad hagid oo maxalli ah oo la yiraahdo Uluğ Bey. Wuxuu sheegay in ku-tiirsanaanta nidaamyada hagidda ee shisheeye ay halis hawlgal keento, gaar ahaan marka la eego faragelinta (jamming) iyo marin-habaabinta (spoofing) laga soo wariyay goobaha colaadaha.

Khabiirro goboleed ayaa xusay in xarun kasta oo ridis ahi ay taageeri karto adeegsiyo rayid iyo milatari labadaba, iyadoo ku xiran siyaasadda dowladda. Mas’uuliyiin Turki ah ayaa ku tilmaamay mashruuca Soomaaliya qayb ka mid ah istaraatiijiyad muddo-dheer ah oo lagu gaadhayo madaxbannaani tignoolajiyadeed iyo koboc ku salaysan dhoofinta.

Rashid Abdi, agaasimaha cilmi-baarista ee hay’adda Sahan Global ee fadhigeedu yahay Nairobi, ayaa sheegay in joogitaanka sii ballaaran ee Turkiga ee Soomaaliya—oo ay ka mid yihiin tababarka milatariga, mashaariicda dhismaha iyo iskaashiga amniga—loo baahan yahay in lagu eego aragti istiraatiiji ah oo ballaaran. “Haddii aan ahaan lahaa Israa’iil, waan ka welweli lahaa,” ayuu yiri, isagoo ku dooday in xarunta mustaqbalka laga yaabo inay taageerto horumarinta gantaallo casri ah.

Turkiga ayaa xoojiyay xiriirka uu la leeyahay Soomaaliya tan iyo 2011, isagoo ku lug yeeshay gargaar, kaabeyaasha, iskaashi difaac iyo ganacsi. Mas’uuliyiin Soomaali iyo Turki ah ayaa sheegay in xarunta hawada sare ay tahay iskaashigii ugu horumarsanaa ee labada dhinac ilaa hadda, isla markaana ay furi karto bog cusub oo ku saabsan tignoolajiyada, amniga iyo maalgashiga.

Haddii la dhammaystiro, xarunta ridista ayaa Turkiga siin doonta meel dhulbaraha ah oo muhiim u ah tartanka hawada sare ee caalamka, iyadoo Soomaaliya ka dhigaysa tiir istiraatiiji ah oo ku jira himilooyinka hawada sare ee Ankara.

GAROWE ONLINE