Afar arrimood oo aad u baahan tahay in aad ka ogaato ATMIS

Golaha ammaanka ayaa asbuucii lasoo dhaafay ansixiyey howlgalka cusub ee Midowga Afrika ee Soomaaliya.

MUQDISHO, Soomaaliya – Muddo 15 sano ah, askarta Afrikaanku waxay isku shaandheyn ku samaynayeen askartooda joogta Soomaaliya, iyagoo qayb ka ah 20,000 oo askari oo ay Qaramada Midoobay u xilsaartay in ay dawladda jilicsan ee Soomaaliya ka taageeraan ka hortaga maleeshiyada hubaysan ee Al Shabaab.

Laakin howshu waa sii socotaa, iyadoo muddo ka yar labo sano loo qabtay howlgalka ku meel gaar ah in ay ku wareejiyaan mas’uuliyadda amniga qaranka Soomaaliya, kana soo baxaan dalka dhibaatada ka taagan.qorshahaan ma shaqayn doontaa?

Waa maxay Amisom?

Howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (Amisom) oo la sameeyay sanadkii 2007-dii, ayaa waxaa sameeyay Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay, waxaana loo xilsaaray la dagaalanka Xarakada Al-Shabaab ee doonaysa in ay afgambiyaan dowladda caalamku aqoonsanyahay ee Muqdisho ka dhisan.

Howlgalka oo laga soo aruuriyay guud ahaan Afrika, ayaa Al-Shabaab ka saaray magaalada Muqdisho sanadkii 2011, taasoo abuurtay xasilooni yar oo abuurtay dhismaha hey’adaha dowladda iyo kuwa federaalka, waxaana la qabtay labo wareeg oo doorasho.

"Amisom waxay qayb ka qaadatay sugidda iyo bixinta jawi ku habboon siyaasadda iyo dhaq-dhaqaaqa dhaqaalaha," ayay tiri Samira Gaid, oo ah agaasimaha fulinta ee machadka Hiraal, oo ah hay'ad ka shaqeysa arrimaha amniga oo fadhigeedu yahay Soomaaliya.

Laakin guulihii hore ka dib, hawshu waxay inta badan ku jirtay difaac.

“Waxaa jirtay 2014-kii, 2015-kii, fursad aan ku sii wadi karno duullaanka, loogana adkaan lahaa Al-shabaab... Fursaddaas lama qaadan,” ayuu yiri Gaciid.

Ciidanka Midowga Afrka oo isku hallayn waayay ciidamada qaranka Soomaaliya oo aan tabobar iyo qalabaynba haysan, ayaa maciin biday in ay sii haystaan goobihii ay qabsadeen, markii Al-Shabaab ay dhulka miyiga ah ku soo xoogaysatay, isla markaana ay isu soo abaabuleen weeraro lagu hoobtay oo dalka oo dhan ka dhacay.

Ma caan baa?

Qaar badan oo ka mid ah Wadamada ciidanka ugu badan ee Amisom ku howlgala – sida Uganda, Kenya iyo Burundi – ayaa u badan wadamo Masiixiyiin, Al-Shabaabna waxay isku dayday inay u sawirto inay yihiin “saliibiyiin” doonaya inay qabsadaan dhulalka Muslimiinta.

Eedeymaha kufsiga iyo dilka ah ee lagu soo oogay askarta Amisom waxay sii kordhisay kalsooni darada laga qabo ciidamada shisheeye ee Soomaaliya jooga.

Dowladda dhexe ayaa sidoo kale ku eedeysay qaar ka mid ah dalalka -- gaar ahaan Kenya, oo xiriirkoodu uu xun yahay -- inay u adeegsato howgalkaas faragelinta arrimaha Soomaaliya.

Muqdisho waligeed ma qarin rabitaankeeda ah in ay dib u hanato amnigeeda.

Laakin Amisom ayaa weli ah mid aan looga maarmin si loo sugo hantida istaraatiijiga ah iyo wadooyinka saadka ee dalka ay Al-Shabaab ku sii hayso awooda ay ku qaadi karto weeraro joogto ah oo dhimasho badan leh.

"Amisom waxa ay ku xayiran tahay xaalad ay hadda taagan tahay oo aanay horumar cusub samaynayn, balse haddii ay meesha ka baxdo waxay la macno tahay horumarkii hore," ayuu yiri Cumar Maxamuud, oo ah falanqeeye arrimaha Soomaaliya ka tirsan oo ka tirsan hay'adda xasaradaha caalamiga ah ee International Crisis Group.

Maxaa soo socda?

Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa Khamiistii u codeeyay in Amisom lagu bedelo howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (Atmis).

Atmis waxa uu leeyahay weerar ka badan kii ka horeeyay, waxaana uu ku baaqayaa in amniga ay la wareegaan ciidamada Soomaaliya iyo kuwa booliiska dhamaadka 2024-ka.

Dowladda Soomaaliya ayaa Jimcihii sheegtay inay soo dhaweyneyso go’aankaas, ayna ka go’an tahay inay xaqiijiso in mas’uuliyadda amniga ee Atmis lagu wareejinayo ciidamada ammaanka Soomaaliya.

Muddadaas, ciidamada waa in si tartiib tartiib ah looga saaro afar waji oo kala duwan oo ku beegan howlgallada ballaaran ee ka dhanka ah Al-Shabaab.

Falanqeeyayaasha ayaa shaki galiyay in jadwalka la ilaalin doono iyo in kale -- Amisom markii hore waxaa loo igmaday lix bilood, waxayna socotay 15 sano.

"Waxaan aragnay waqtiyadan isku midka ah marar badan iyo waqtiyo badan...wakhtiyadaas ayaa weli ku xiran xaaladaha dhulka, taasna waxay ahayd xaalad sanado ah," ayuu yiri Maxamuud.

Ma jiro farqi weyn oo u dhexeeya howlgalkan iyo kan u dambeeya, ayuu yiri Gaid.

"Waxaad haysataa ereyga 'kala-beddel' kaasoo rajo siiya... deeq-bixiyeyaasha inay soo dhammaanayaan bixinta kharashka howlgalkan qaaliga ah," ayay tiri.

"Waxay sidoo kale rajo gelineysaa (dhinaca) Soomaaliya in Amisom ay ku jirto lugaheeda ugu dambeeya."

Atmis waa in ay mudnaanta siiso tababarida iyo qalabeynta ciidamada Soomaaliya iyo maalgashiga kaabayaasha amniga, ayay raacisay.

Ma guulaysan karaa?

Dadka wax falanqeeya ayaa sheegaya in aan horumar laga gaari karin amniga, iyadoo dalka uu ku sii jiro ismari waa siyaasadeed.

Doorashada ayaa sanad ka badan dib u dhac ku yimid, waxaana loo gudbayaa sidii loo dhameystiri lahaa codeynta baarlamaanka oo isna dooran doona madaxweyne, waxaana hareeyay loolan dhanka awoodda ah oo heerkii ugu sarreeyay ee dowladnimo iyo khilaafyo kala dhexeeya dowlad goboleedyada qaarkood.

Wakhtiga kama dambaysta ah ee uu dejiyay Atmis ayaa rajo wanaagsan leh iyadoo la tixgalinayo hubanti la'aanta ku xeeran hannaanka doorashada "si cajiib ah u kala qaybsanaan", ayuu yiri Mahmood.

"Dib u heshiisiintu waa shardi si loo sii waaro fulinta qaar ka mid ah dhaqdhaqaaqyada amniga," ayuu yiri.

Wadashaqeyn dhexmarta Muqdisho iyo dowlad goboleedyada federaalka ah ee Soomaaliya oo ku aaddan amniga ayaa sidoo kale noqon doona lama huraan si loo gaaro natiijooyinkan -- iyadoo la aamisan yahay in xaaladaha qaarkood aysan jirin. Gaid waxa uu sheegay in ku wareejinta amniga Soomaaliya ay qaadan doonto “ugu yaraan shan sano, laga yaabee 10”.

GAROWE ONLINE